Konopie na drodze swojego metabolizmu wtórnego nie wytwarzają pojedynczej, homogenicznej grupy związków, ale cały skomplikowany profil molekularny składników chemicznych. Rośliny z rodzaju Cannabis produkują pełen wachlarz metabolitów aktywnych, spośród których najważniejsze typy w kontekście lecznictwa i medycyny to kanabinoidy, terpeny i flawonoidy.
Te poszczególne grupy związków w naturze nie działają jednak w odosobnieniu, a w swoistej synergii. Zatem i w takiej formie dadzą najlepszy rezultat stosowane jako substancje lecznicze już po wyizolowaniu ich z rośliny.
Stąd też wprowadzony został termin „efekt otoczenia” czy też „efekt anturażu” opisujący zjawisko, gdy całościowy wynik reakcji ekstraktu z konopi jest większy niż suma wyników reakcji poszczególnych jego składowych.
Po raz pierwszy terminu tego użyli Raphael Mechoulam i Shimon Ben-Shabat w 1998 w odniesieniu do endokannabinoidów, czyli naturalnych związków wytwarzanych w ciele ssaków (między innymi człowieka), które oddziałują na specjalny system receptorów. Receptory te obecne są w głównym układzie nerwowym oraz w arteriach, sercu, wątrobie, układzie moczowym i układzie rozrodczym, przewodzie pokarmowym i gruczołach dokrewnych ssaków.
Receptory wspólnie tworzą układ endokannabinoidowy, który bierze udział w regulacji tak różnych i złożonych funkcji organizmu jak na przykład reakcje układu odpornościowego, sen, odczuwanie bólu czy łaknienie. Analogiczne do endokannabinoidów związki produkowane są również przez rośliny, w tym właśnie konopie indyjskie i określane są mianem fitokannabinoidów. Naśladują one swoim działaniem endokannabinoidy i również oddziałują na wspomniane endogenne receptory ssaków, głównie te należące do jednego z dwóch rodzajów receptorów kannabinoidowych sprzężonych z białkiem G, czyli CB1 i CB2.
Jednak współczesne badania wskazują ponadto na obecność u ssaków dodatkowych receptorów wiążących się z fitokannabinoidami. Jest to receptor GPCR55 sprzężony z białkiem G oraz receptory jądrowe aktywowane przez proliferatory peroksysonów PPAR o trzech podtypach α, β (δ) i γ.
Wspomniani już badacze, Mechoulam i Ben-Shabat, w swoich doświadczeniach nad jednym z endogennych kannabinoidów zauważyli, że współwystępowanie z nim innych, nieaktywnych substancji zwiększa jego aktywność na receptory. Zatem „efektem otoczenia” określili wzmacnianie przez nieaktywne i drugorzędne związki działania głównych substancji aktywnych, czyli w tym wypadku kannabinoidów.
Ethan B. Russo w artykule z 2019 rozwinął zagadnienie tej botanicznej synergii, w której to dominująca cząsteczka, czyli kannabinoid jest wspomagana przez inne, współwystępujące roślinne pochodne – terpeny, flawonoidy i inne nieaktywne substancje, tak aby osiągnąć maksymalny efekt farmaceutyczny. Russo poddał analizie wyniki kilku naukowych badań i doszedł do wniosku, że ekstrakt z całej konopi daje dużo większy efekt w porównaniu do wyizolowanego, oczyszczonego kannabinoidu. Teza ta spójna jest z potoczną wiedzą zielarską, że ekstrakt z całej rośliny jest zwykle bardziej skuteczny niż pojedynczy wyizolowany z niego związek.
Jednym z wielu przykładów obrazujących „efekt otoczenia” w praktyce mogą być wyniki badań uzyskane przez grupę badaczy z Lambert Initiative for Cannabinoid Therapeutics w Australii. W ramach swoich doświadczeń australijscy naukowcy badali różnice w przyswajaniu CBDA przez myszy w zależności od formy podania tego związku: albo jako pojedynczy, wyizolowany związek albo też jako ekstrakt z całej rośliny. Wyniki doświadczenia ukazały, że zawartość CBDA w krwiobiegu myszy była 14-krotnie większa w grupie ssaków, którym aplikowano związek w formie wyciągu z konopi.
Generalnie uważa się, że mieszanie terpenów z kannabinoidami wspomaga ich efekt stabilizujący nastrój. Ponadto to obecność określonych terpenów może determinować finalny rezultat działania kannabinoidów oraz przypisywanie różnych, dominujących odczuć po aplikacji poszczególnych odmian konopi.
Powszechnie uważa się, że odmiany Cannabis indica bogate są w mircen, czyli terpen znany ze swoich właściwości wspomagających relaksację i zmniejszanie odczucia niepokoju, natomiast odmiany Cannabis sativa obfitują w limonen i inne terpeny zwiększające czujność i pobudliwość.
Reasumując, na tej samej zasadzie dodatek terpenów czy flawonoidów do dostępnej na rynku formy kannabinoidów, czyli kannabidiolu (powszechnie znanego jako CBD) zwiększy jego efektywność. Teza ta wydaje się w pełni uprawniona bazując na dostępnych obecnie materiałach, jednak zagadnienia te wciąż wymagają dalszych badań naukowych.
Obecnie „efekt otoczenia” kannabinoidów znajduje zastosowanie w medycynie paliatywnej oraz w działaniach przeciwnowotworowych, terapii bólu i zaburzeń odżywiania, ale także przy produkcji olejków kosmetycznych, gdzie współobecność terpenów i flawonoidów zwiększa działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne kannabinoidów.
Ponadto pojawia się coraz więcej badań zajmujących się wpływem stosowania fitokannabinoidów wspomaganych przez terpeny i terpenoidy na choroby związane z psychiką i nastrojem, takich jak depresja, ogólne stany lękowe i choroba dwubiegunowa. Zwiększona przez inne metabolity konopi aktywność kannabinoidów determinuje w tym wypadku siłę ich działania antydepresyjnego i uspokajającego.
bibliografia: Goldstein Ferber S. i inni (2020): The “Entourage Effect”: Terpenes Coupled with Cannabinoids for the Treatment of Mood Disorders and Anxiety Disorders w: Current Neuropharmacology Russo E. B. (2019): The case for the entourage effect and conventional breeding of clinical cannabis: No “Strain,” no gain w: Frontiers in Plant Science Spencer N. (2021): CBD research progresses understanding of entourage effect w: Nutraingridients.com
- Terpeny i kanabinoidy –wzajemne działanie - 5 kwietnia 2023
