NOWELIZACJA USTAWY ANTYNARKOTYKOWEJ Z 2011r.

Wkrótce wchodzi w życie nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Jak wiele zmieni i czy w ogóle coś zmieni okaże się już w najbliższej przyszłości. Oczekując zmian warto przypomnieć sobie jak doszło do zmiany zapisów ustawy, jak wyglądały parlamentarne batalie o obecny kształt ustawy, kto przyczynił się do zmian, a kto najbardziej im się opierał.

Zacznijmy od 2009 roku, kiedy to światło dzienne ujrzał Raport Latynoamerykańskiej Komisji do spraw Narkotyków i Demokracji podpisany między innymi przez byłych prezydentów Brazylii, Meksyku i Kolumbii oraz latynoamerykańskich intelektualistów takich jak Paulo Coelho, Mario Vargas Llosa, Tomas Eloy Martinez, czy Enrique Krauze. Sygnatariusze oświadczenia, które było wynikiem rocznej pracy ekspertów z dziedziny przestępczości zorganizowanej, napisali że należy natychmiastowo zmienić strategię walki z narkotykami. Zwrócili uwagę na fakt, że pomimo surowego prawa i ogromnych kosztów ponoszonych na wojnę z narkobiznesem, ma on się coraz lepiej. Należy, więc przełamać przesądy i rozpocząć ogólnoświatową debatę. Postulują także by osoby uzależnione zacząć leczyć, a nie karać, a także by zastanowić się nad możliwością zalegalizowania marihuany.¹ Jak wiadomo w tym samym roku prężnie rozwijała się w Polsce sieć sklepów z tak zwanymi dopalaczami, co zdynamizowało prace nad nowelizacjami ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii. Podczas gdy różne ugrupowania przedstawiały własne wizji walki z legalnymi odpowiednikami narkotyków, coraz częściej także i u nas zaczęły pojawiać się głosy nawołujące do zaprzestania ścigania za posiadanie niewielkich ilości narkotyków. W lipcu tego samego roku ówczesny minister sprawiedliwości Andrzej Czuma przedstawił projekt nowelizacji ustawy antynarkotykowej umożliwiający odstąpienie od ścigania osób posiadających niewielkie ilości narkotyków. Zaproponowano by prokuratura mogła nie wszczynać postępowania wobec posiadaczy nieznacznych ilości zakazanych substancji. Czuma oświadczył: „Dotychczasowa regulacja spowodowała karanie osób przypadkowych i chorych. Chcemy to zmienić. Proponujemy podwyższenie dolnej granicy kary za handel narkotykami z roku do dwóch lat, a górnej – z dziesięciu do dwunastu. […] Jednocześnie nie likwidując karalności posiadania narkotyków dajemy prokuratorowi instrument prawny, że może odstąpić od ścigania posiadacza, wykorzystując okazję trafienia przez niego do handlarza.”² Zakładano, że dekryminalizacja posiadania niewielkich ilości narkotyków oznaczałaby powrót do stanu sprzed nowelizacji ustawy z 2000 roku, wiceminister Krzysztof Kwiatkowski odpowiedzialny z prace nad projektem ustawy powołując się na statystyki przyznał: „Te ponad dwadzieścia tysięcy rocznie skazań za posiadanie narkotyków dowodzi, że skutki wprowadzonej w 2000 roku regulacji są sprzeczne z intencjami jej autorów. Osiągnęliśmy skutek dokładnie odwrotny: organy skupiły się na ściganiu konsumentów, nie handlarzy. My, dzięki nowemu rozwiązaniu chcemy rozbić solidarność konsumenta narkotyku z tym, który mu go sprzedał – z handlarzem.”³ Propozycji Ministerstwa Sprawiedliwości towarzyszyła burzliwa debata, po której szybko okazało się, że proponowane zmiany nie są wcale tak proste, nie oznaczają cofnięcia zapisu o karaniu za posiadanie każdej ilości i powrotu do stanu sprzed 2000 roku. Czuma na antenie radia TOK FM oświadczył, że posiadacz narkotyku uniknie kary, tylko, jeśli zadenuncjuje swojego dilera.⁴ Po tych słowach pojawiły się sygnały, że rozwiązanie takie wcale nie jest dobrym pomysłem, osoba przyłapana z narkotykami, wciąż będzie ścigana, jeśli niekoniecznie przez wymiar sprawiedliwości, to przez grupy przestępcze, na które doniosła. W listopadzie przedstawiciele Rządu, w tym nowy minister sprawiedliwości Krzysztof Kwiatkowski zaprzeczyli, że pomysł zaprzestania karania za niewielkie ilości zakazanych substancji kiedykolwiek się pojawił!⁵ Urzędnicy resortu stwierdzili, że był to jedynie pomysł samego Andrzeja Czumy, nie zaś oficjalne stanowisko ministerstwa.⁶ Wycofano się z decyzji, którą opublikowano oficjalne na stronach internetowych Centrum Informacji Rządu⁷ i którą jeszcze kilka miesięcy wcześniej popierał premier Donald Tusk mówiąc: „Gorąco wspieram ministra Czumę, w tym by do więzień trafiali dilerzy, a nie ludzie z niewielką ilością narkotyku.”⁸ Debata nad nowym pomysłem z biegiem czasu ucichła, zainteresowanie mediów i opinii publicznej zwróciło się w stronę problemu istnienia smart drugs.

Sprawa depenalizacji posiadania narkotyków powróciła w 2010 roku między innymi za sprawą Czech, których władze wraz z nowym rokiem postanowiły umieścić w swojej ustawie antynarkotykowej dopuszczalne limity zakazanych substancji, za posiadanie których użytkowników narkotyków nie spotka kara.⁹ W marcu na antenie radia TOK FM minister Kwiatkowski przyznał: „Do parlamentu trafi projekt rządowej nowelizacji ustawy o zapobieganiu narkomanii. Kładziemy nacisk na leczenie, a nie na karanie. […] Karanie osoby, którą złapano z przysłowiowym skrętem jest absurdalne.”¹⁰ Dodał także, że ustawa powinna już w kwietniu trafić do Sejmu, jednak tak się nie stało. Cała siła oraz uwaga władz, mediów i opinii publicznej znów skupiła się na walce z dopalaczami. Kwestia depenalizacji posiadania narkotyków powróciła dopiero po wakacjach, kiedy Rząd przyjął projekt nowelizacji ustawy zaproponowany przez resort Kwiatkowskiego. W projekcie zawarto możliwość odstąpienia od ścigania osób posiadających nieznaczne ilości narkotyków, na sądy i prokuratury nałożono obowiązek gromadzenia informacji na temat używania przez podejrzanych tych środków, dodatkowo sformułowano zapisy o zakazie reklamy sugerującej, że produkt ma działanie odurzające, które wymierzone były w sklepy z dopalaczami.¹¹ Eksperci zwrócili uwagę na problem nieprecyzyjnego zapisu mówiącego o nieznacznych ilościach narkotyków. Między innymi członkowie Polskiej Sieci do spraw Polityki Narkotykowej domagali się sprecyzowania tego zapisu i wprowadzenia do ustawy tabeli wartości granicznych, na wzór rozwiązania przyjętego przez Czechy.¹² Dnia 5 listopada o założeniach nowelizacji w Ministerstwie Sprawiedliwości rozmawiali urzędnicy, naukowcy, przedstawiciele organów ścigania, a także organizacji pozarządowych. Zgodnie z relacją Mateusza Klinowskiego, który brał udział w tych obradach zarówno przedstawiciele Sądu Najwyższego, jak i Prokuratury Generalnej skrytykowali artykuł 62a zawarty w projekcie ustawy, czyli głośny zapis pozwalający na odstąpienie od ścigania za małe ilości. Wraz z ekspertami z organizacji pozarządowych przyznali, że najbardziej sensownym krokiem byłoby przywrócenie w tej kwestii zapisów ustawy z 1997 roku.¹³ Kilka miesięcy później na łamach periodyku „Prokuratura i Prawo” ukazał się obszerna praca Klinowskiego prezentująca między innymi propozycje wprowadzenia tabel wartości granicznych.¹⁴ W grudniu na spotkaniu komisji kodyfikacyjnej dotyczącym ustawy antynarkotykowej Prokurator Generalny Andrzej Seremet przedstawił negatywną opinię na temat omawianej nowelizacji. Nie chodziło jednak o brak tabeli wartości granicznych, Seremet uznał, że nowa ustawa to: „w istocie próba legalizacji posiadania nieznacznej ilości narkotyków.”¹⁵ Opinia ta zaskoczyła między innymi ministra sprawiedliwości, doprowadziła do zablokowania prac nad ustawą w Sejmie i skierowania projektu pod obrady kolejnych komisji.¹⁶ Jeszcze w grudniu swoje poparcie dla ustawy w otwartym liście wyraziło czterdziestu czterech znanych sygnatariuszy. W liście podpisanym między innymi przez Balickiego, Baumana, Bortnowską, Janion oraz byłego prezydenta Kwaśniewskiego zaapelowano o tworzenie polityki w oparciu o wiedzę, nie stereotypy i fobie. W wystosowanym piśmie przeczytamy między innymi, że: „Karanie drobnych posiadaczy substancji psychoaktywnych utrudnia terapię uzależnionych, a przygodnych użytkowników naraża na kontakt z organami ścigania – w najgorszym razie także ze zdemoralizowanymi przestępcami w więzieniu. Doświadczenia wielu państw wskazują też, że „karanie za posiadanie” nie sprzyja zmniejszeniu spożycia narkotyków, za to odwraca uwagę i energię policji od realnych sprawców problemu – masowych producentów, handlarzy i hurtowników.”¹⁷

Prace nad ustawą zastał kolejny, 2011 rok. W styczniu swoją opinię na temat projektu ustawy wyrazili przedstawiciele Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka stwierdzając, że jest to jedynie: „nieśmiały krok w stronę humanizacji prawa antynarkotykowego.”¹⁸ Przedstawiciele Prokuratury Generalnej podczas debaty zwrócili uwagę na fakt, że nowe przepisy mogą w praktyce pozostać martwe i niechętnie stosowane przez organy ścigania.¹⁹ Eksperci zrzeszeni w Polskiej Sieci do spraw Polityki Narkotykowej i kilkudziesięciu innych organizacjach pozarządowych pod koniec stycznia wystosowali do marszałka Sejmu Grzegorza Schetyny list z apelem o przyśpieszenie prac nad ustawą. Autorzy przypomnieli, że w Polsce obowiązują jedne z najbardziej restrykcyjnych przepisów antynarkotykowych w Unii Europejskiej, postulowali o niezwłoczne wyznaczenie terminu pierwszego czytania projektu nowelizacji ustawy w Sejmie.²⁰ Polska Sieć do spraw Polityki Narkotykowej zainicjowała jeszcze kilka innych akcji nawołujących do liberalizacji i przyśpieszenia prac związanych z nowelizacją w Sejmie. Były to między innymi list rodziców osób uzależnionych wystosowany do Przewodniczącego Komisji Sprawiedliwości Ryszarda Kalisza²¹ oraz apel ponad siedemdziesięciu znanych artystów do Grzegorza Schetyny o przyśpieszenie prac nad ustawą.²² Pierwsze czytanie ustawy odbyło się w komisji sprawiedliwości, prace podkomisji zakończyły się 3 marca. W relacji „Gazety Wyborczej”, która ukazała się po przygotowaniu projektu do odczytu na plenarnym posiedzeniu Sejmu czytamy: „PiS uważa, że przepis, który pozwala prokuratorowi odstąpić od ścigania za posiadanie narkotyku kogoś, kto ma jego „niewielką ilość na własny użytek”, jest „legalizacją narkotyków”. I będzie służył handlarzom do unikania odpowiedzialności. Wiceminister sprawiedliwości Zbigniew Wrona tłumaczył, że zanim prokurator podejmie decyzję, czy wszczynać śledztwo lub dochodzenie, czy też nie, przeprowadzi normalne postępowanie, w którym ustali, czy osoba zatrzymana z narkotykiem ma go na własny użytek. […] Marek Balicki (SLD) zgłosił poprawkę, by minister sprawiedliwości w rozporządzeniu określił, co to znaczy „nieznaczna ilość” w przypadku wybranych narkotyków. Robert Kropiwnicki (PO) argumentował, że „nieznaczna ilość, na własny użytek” będzie inna u okazjonalnego konsumenta, a inna u osoby uzależnionej. Natomiast minister Wrona stwierdził, że byłoby sprzeczne z konstytucją, gdyby w rozporządzeniu określać warunki odpowiedzialności karnej. Ostatecznie poprawkę Balickiego odrzucono (będzie zgłoszona jako wniosek mniejszości).”²³

1 kwietnia nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii doczekała się czytania w Sejmie. Głosowaniu towarzyszyły liczne emocje, niektórzy posłowie krzyczeli, że jest to próba legalizacji narkotyków, posłanka Beata Kempa na moment przed ostatecznym głosowaniem pełnym emocji głosem pytała ministra sprawiedliwości: „Niech pan powie, którą mafię pan dzisiaj wsparł? Narkotykową, czy dopalaczową?”²⁴ Publicysta Tomasz Machała zauważył, że doszło nawet do złamania koalicji przez Polskie Stronnictwo Ludowej: „Eugeniusz Kłopotek wystąpił z dramatycznym apelem o odrzucenie ustawy, mówiąc że powody moralne nie pozwalają mu jej poprzeć. Rzecznik rządu Paweł Graś podszedł do niego w ławach sejmowych i strasznie ochrzanił.”²⁵ Niektórzy posłowie za swoje płomienne przemówienia podczas omawianej debaty sejmowej zostali później ukarani przez komisję etyki. Naganę usłyszał poseł Marek Suski, który sugerował powiązania Platformy Obywatelskiej z handlarzami narkotyków, a swoje wystąpienie zakończył słowami: „Za tego rządu zdrożał cukier, benzyna, zdrożał chleb, ale przynajmniej narkotyki stanieją. I czy jest tak źle z Platformą, że proponuje młodzieży narkotyki? Bo chyba tylko na haju można głosować na Platformę.”²⁶ Ostatecznie ustawę poparło 258 posłów, głównie członków Platformy Obywatelskiej, Polskiego Stronnictwa Ludowego i lewicy, a także dziesięciu członków ugrupowania Polska Jest Najważniejsza. Wśród 159 osób będących przeciw przeważali posłowie Prawa i Sprawiedliwości.²⁷

Podobnie burzliwa dyskusja na temat nowelizowanej ustawy odbyła się również w Senacie. Komisje senackie analizowały ustawę 13 oraz 19 kwietnia. W Komisji Ustawodawczej, Komisji Zdrowia oraz Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji pojawiły się głosy mniejszości postulujące odrzucenie ustawy i różne poprawki.²⁸ Debata poprzedzająca głosowanie nad projektem trwała przez dwa dni 26 i 27 kwietnia.²⁹ Podobnie jak w Sejmie projekt ustawy głośno krytykowali posłowie Prawa i Sprawiedliwości. Senator Piotr Kaleta domagał się odrzucenia ustawy, zaś Tadeusz Gruszka zgłosił postulat wykreślenia z ustawy kontrowersyjnego artykułu 62a. Inny Senator Prawa i Sprawiedliwości, prawnik Piotr Andrzejewski argumentując, że pozostawienie decyzji o ukaraniu osoby posiadającej nieznaczną ilość narkotyku prokuratorom i policji godzi w zasadę trójpodziału władzy, domagał się całkowitej depenalizacji posiadania niewielkiej ilości zakazanych substancji na użytek własny. Kolejny polityk tej partii Piotr Cichoń zaproponował zaś by decyzję o umorzeniu postępowania pozostawić wyłącznie w gestii sądownictwa, stwierdził także, że przepis podnoszący maksymalną karę za handel narkotykami z 10-12 lat jest zbyt restrykcyjny i zaproponował jego wykreślenie.³⁰ Senatorowie Platformy Obywatelskiej przekonywali z kolei, że obecne rozwiązania prowadziły do skupienia uwagi organów ścigania na konsumentach narkotyków zamiast na dilerach.³¹ Ostatecznie ustawa została przyjęta bez poprawek wynikiem 52 do 35 głosów, trzech senatorów się wstrzymało.³² W czwartek 26 maja 2011 roku ustawa została podpisana przez prezydenta Bronisława Komorowskiego, wejdzie w życie po sześciu miesiącach vacatio legis.³³

Nowoprzyjęta ustawa prócz możliwości umorzenia postępowania karnego w stosunku do osoby przyłapanej z niewielką ilością niedozwolonych substancji na własny użytek wprowadza także inne zmiany. Zmodyfikowano zapis artykułu 72, który był dotąd bardzo rzadko stosowany, (o czym napisano w podrozdziale 3.1 niniejszym pracy), dodając w ustępie czwartym: „[…]Zastosowaniu warunkowego umorzenia postępowania nie stoi na przeszkodzie uprzednia karalność sprawcy.”³⁴ Podniesiono maksymalne kary za wprowadzenie do obrotu znacznych ilości środków odurzających z 10 do 12 lat oraz za kradzież znacznych ilości zakazanych substancji z 5 do 10 lat pozbawienia wolności. Rozszerzono także zbiór osób uprawnionych do zdobycia certyfikatu specjalisty terapii uzależnień. Na zakłady opieki zdrowotnej nałożono obowiązek współpracy z Krajowym Biurem do spraw Przeciwdziałania Narkomanii, zaś na prokuratury i sądy obowiązek gromadzenia informacji na temat sprawców przestępstw narkotykowych. Dodano także między innymi zapis regulujący kwestię monitorowania programów metadonowych uniemożliwiając uczestnictwo w więcej niż jednym.³⁵ Wbrew licznym opiniom ustawa nie legalizuje narkotyków, nie wprowadza też pełnej dekryminalizacji lub depenalizacji. Eksperci zarzucają zapisom ustawy, że nie określają one dokładnie, co kryje się pod zapisem „nieznacznych ilości”. Obawiają się też, że nowy artykuł 62a nie będzie stosowany w praktyce lub będzie stosowany niezmiernie rzadko, podobnie jak wcześniej artykuł 62.3 określający przypadek mniejszej wagi lub artykuł 72, który pozwalał już na odstępowania od prowadzonego postępowania w przypadku podjęcia terapii.³⁶ Pomimo, że ustawa nie weszła jeszcze w życie niektórzy już zauważają potrzebę „dalszych kroków”. Ewa Siedlecka proponuje by zwiększyć liczbę ośrodków leczących uzależnienia ambulatoryjnie, a także by rozpowszechnić w Polsce programy substytucyjne.³⁷ Jak wiadomo podobne kierunki działań określone zostały w Krajowym Programie Przeciwdziałania Narkomanii.

Na początku czerwca ukazał się kolejny raport dotyczący ogólnoświatowej polityki narkotykowej. Dokument Światowej Komisji do spraw Polityki Narkotykowej został podpisany między innymi przez byłego sekretarza Organizacji Narodów Zjednoczonych Kofi Annana, byłego szefa banku centralnego Stanów Zjednoczonych Paula Volckera oraz byłych prezydentów Meksyku, Brazylii i Kolumbii. W raporcie przeczytamy: „globalna wojna z narkotykami nie powiodła się, co pociągnęło dewastujące konsekwencje dla społeczeństw i jednostek na całym świecie”³⁸ Raport utwierdzając o słuszności znowelizowanej ustawy podkreśla, że władze zamiast walczyć z nieszkodzącymi innym konsumentami narkotyków powinny rozważyć wprowadzenie innych rozwiązań prawnych, które będą pomagać uzależnionym, a uderzą w zorganizowane grupy przestępcze. Komisja skrytykowała politykę prowadzona wobec narkotyków i narkomanii przez Stany Zjednoczone. Zgodnie z przywołanymi przez autorów raportu danymi w dekadzie, która nastąpiła po 1998 roku pomimo ogromnych, wciąż zwiększających się nakładów finansowych przeznaczonych na wojnę z narkotykami spożycie opiatów na świecie wzrosło o 34,5%, kokainy o 27%, zaś marihuany o 8,5%.³⁹

Rafał Grudziński

• About
• Latest Posts

Jakub Gajewski

Wiceprezes at Wolne Konopie

Skończył studia na kierunku architektura krajobrazu w PWSZ. Społecznik i przedsiębiorca. Współzałożyciel oraz wiceprezes Stowarzyszenia Wolne Konopie. Edukator, organizator licznych manifestacji i wydarzeń dotyczących konopi. Adwokat i pasjonat tej rośliny.

Latest posts by Jakub Gajewski (see all)

• Konopie w jednej grupie z heroiną? Analiza kontrowersyjnej klasyfikacji i nasze działania - 26 listopada 2024
• Prośba do obywateli: Zapytajcie kandydatów o depenalizację marihuany! - 26 listopada 2024
• Pismo do Ministerstwa Zdrowia w sprawie ograniczenia teleporad dla pacjentów korzystających z medycznej marihuany - 24 listopada 2024